Năm Ất Tỵ: Bàn về con rắn – Biểu tượng Thiện hay Ác?

28-01-2025 222 lượt xem

1.

Theo Âm lịch, năm 2025 là năm con Rắn. Dù yêu hay ghét, những chú rắn đang trở thành tâm điểm chú ý trong năm nay. Hơn nữa, 2025 cũng là Năm Thánh Hy Vọng.

Đối với người Trung Hoa, rắn biểu trưng cho trí tuệ, sự biến đổi, bình thản, quyến rũ, suy tư, sáng tạo và trường thọ. Tuy nhiên, với hầu hết mọi người, rắn mang ý nghĩa tiêu cực, như trong trò chơi cờ “Rắn và Thang” (Snakes and Ladders) đơn giản và phổ biến, nơi người chơi trượt xuống qua những chiếc thân trơn trượt của rắn nhưng lại leo lên bằng những chiếc thang.

Đa số mọi người thường có nỗi sợ đối với loài vật nhầy nhụa và nguy hiểm như rắn. Nghiên cứu cho thấy gần một nửa dân số thế giới cảm thấy lo lắng khi gặp rắn.

Tuy vậy, rắn đóng vai trò hữu ích trong hệ sinh thái, như giúp kiểm soát số lượng loài gặm nhấm. Suy cho cùng, rắn cũng là một phần của tạo vật Chúa dựng nên, và mọi tạo vật đều tốt đẹp.

Vậy, rắn là tốt hay xấu? Điều này phụ thuộc vào cách nhìn nhận. Theo Nguyên Lý và Nền Tảng Thứ Nhất của Thánh I-nhã, mọi tạo vật (bao gồm cả rắn) đều được tạo nên để ca ngợi, tôn kính, và phụng sự Thiên Chúa.

Đối với các Kitô hữu Trung Hoa, việc cân bằng giữa quan niệm đức tin và các lễ hội truyền thống Trung Hoa đôi khi rất tinh tế, nhất là khi hai yếu tố này dường như xung đột. Năm con Rắn này là một ví dụ. Hãy cùng khám phá quan điểm Kinh Thánh Do Thái-Kitô giáo liên quan đến rắn, để hiểu rõ hơn về loài bò sát máu lạnh này, cũng như về ý nghĩa hoặc vai trò của nó.

Rắn trong Kinh Thánh: Từ Sáng Thế Ký

Lần đầu tiên rắn được nhắc đến trong Kinh Thánh là trong Sáng Thế Ký 3. Có sự khác biệt nào giữa từ “rắn” (snake) và “con rắn” (serpent) trong tiếng Anh không? Hai từ này thường được sử dụng thay thế cho nhau. “Snake” là từ gốc tiếng Anh cổ trước cuộc xâm lược Norman năm 1066, trong khi “serpent” xuất hiện trong tiếng Anh từ tiếng Pháp vào những năm 1300. “Snake” mang tính kỹ thuật và thường được sử dụng trong bối cảnh lịch sử tự nhiên, còn “serpent” mang tính thơ ca hơn.

Trong Sáng Thế Ký 3, con rắn được miêu tả là loài khôn ngoan hơn mọi dã thú khác. Sự tinh ranh của nó đã khiến Ê-va bị cám dỗ với lời nói dối rằng ăn trái cấm là điều tốt. Con rắn được xem là kẻ kiến tạo nên sự sa ngã của A-đam và Ê-va. Hậu quả là Thiên Chúa trừng phạt con rắn, buộc nó phải bò sát đất và ăn bụi. Không chỉ vậy, sẽ có sự thù hận giữa con rắn và người phụ nữ, giữa con cháu của chúng. Con rắn sẽ cắn gót chân con người, còn con người sẽ đập nát đầu nó.

Thánh Phaolô giải thích rằng Ê-va bị lừa dối bởi sự xảo quyệt của con rắn (2 Cor 11:3), chứ không phải vì con rắn vốn xấu xa. Trong câu chuyện vườn Eden, rắn đại diện cho cám dỗ hơn là hiện thân của sự dữ. Rắn vẫn là một trong những loài vật mà Chúa tạo dựng, và A-đam đã đặt tên cho nó. Trong mối liên hệ với sự xảo quyệt, Thánh Vịnh cũng miêu tả tiêu cực về rắn, “Chúng mài lưỡi nhọn như lưỡi rắn, chứa đầy mồm nọc độc hổ mang. ” (Tv 140:3).

Những khía cạnh tích cực về rắn trong Kinh Thánh

Tuy nhiên, Kinh Thánh cũng có những ví dụ tích cực về rắn. Khi Môsê nghi ngờ lời mời gọi của Thiên Chúa để giải phóng dân Israel khỏi ách nô lệ Ai Cập, Chúa đã biến cây gậy của ông thành con rắn. Môsê sợ hãi chạy đi, nhưng Chúa yêu cầu ông nắm lấy đuôi nó, và nó trở lại thành cây gậy (Xh 4:1-5). Khi Môsê và A-ha-ron đối mặt với Pha-ra-ô, Chúa bảo A-ha-ron ném cây gậy xuống, và nó biến thành con rắn. Các pháp sư Ai Cập cũng làm tương tự, nhưng cây gậy của A-ha-ron (rắn) nuốt chửng những cây gậy (rắn) khác (Xh 7:8-12).

Vì sao Chúa lại biến cây gậy của Môsê thành con rắn? Ngài hoàn toàn có thể biến cây gậy đó thành bất cứ thứ gì. Môsê luôn mang theo cây gậy bên mình, vì vào thời đó, gậy là công cụ quen thuộc của người chăn chiên, dùng để chăn dắt và bảo vệ. Môsê cũng đã sử dụng cây gậy này để rẽ nước Biển Đỏ và khiến nước chảy ra từ tảng đá. Điều này cho chúng ta thấy rằng quyền năng không nằm trong cây gậy, mà nằm ở sức mạnh của Thiên Chúa được thực hiện qua đôi tay của Môsê.

Hơn nữa, khi Môsê và A-ha-ron thực hiện phép lạ biến gậy thành rắn, hành động này trực tiếp thách thức quyền lực của Pha-ra-ô, bởi vì rắn giữ vai trò nổi bật trong tôn giáo và thần thoại Ai Cập. Hơn thế, con rắn của A-ha-ron đã nuốt chửng những con rắn khác do các pháp sư tạo ra. Điều này bày tỏ quyền năng của Thiên Chúa của dân Do Thái vượt trội hơn các thần linh của họ, cũng như quyền lực của Pha-ra-ô và vương quốc của ông. Vì vậy, rắn được sử dụng để phục vụ kế hoạch của Thiên Chúa, như một phương tiện để đạt đến mục đích.

Đón đọc trong phần hai, chúng ta sẽ đi sâu hơn vào các trình thuật Kinh Thánh này, khám phá cách loài rắn được sử dụng để chuyển tải những bài học sâu sắc và làm sáng tỏ kế hoạch của Thiên Chúa dành cho nhân loại.

2.

Trong bài viết phần một, chúng ta đã khám phá ý nghĩa văn hóa và tâm linh của loài rắn, nhận thấy bản chất kép của chúng như biểu tượng của trí tuệ và sự biến đổi, cũng như sự lừa dối và nguy hiểm. Chúng ta đã xem xét cách loài rắn khơi dậy cả nỗi sợ hãi lẫn sự tôn kính, phản ánh mối quan hệ phức tạp của nhân loại với tạo vật.

Tiếp tục với câu chuyện của Mô-sê, một lần khác rắn hoặc con rắn được nhắc đến là khi người Israel đang lang thang trong sa mạc. Sa mạc là một vùng hoang dã đáng sợ, với những con rắn lửa và bọ cạp (Đnl 8:15). Nói cách khác, vùng hoang dã là môi trường sống tự nhiên của những sinh vật có nọc độc, bao gồm cả rắn.

Mô-sê làm một con rắn bằng đồng đặt trên cây cột để những người Israel bị rắn lửa (hoặc rắn độc—nehas seraphim) cắn được chữa lành nếu họ nhìn vào nó (Ds 21:8-9). Tình cờ, ngoài ý nghĩa là có nọc độc, seraphim còn có nghĩa là thiêu đốt, ám chỉ các thiên thần đứng trước ngai của Chúa (Is 6:1-6).

Con rắn bằng đồng có thể được hiểu như một cách chơi chữ, nehas nehoset, giữa “con rắn” (nehas) và “đồng” (nehoset). Khi người Israel phàn nàn chống lại Chúa, Chúa đưa ra sự phán xét, nhưng sau đó Chúa cũng ban sự thương xót. Bởi vì Chúa là thánh, Chúa phải đối phó với tội lỗi. Bởi vì Chúa là tình yêu, Chúa chọn ban sự thương xót. Trớ trêu thay, trong trường hợp này, sự thương xót được ban ra bằng chính thực tế của tội lỗi.

Từ góc độ văn hóa và lịch sử, người ta có thể lập luận rằng việc sử dụng con rắn bằng đồng dựa trên logic cổ xưa về sức mạnh đồng cảm: dùng rắn để giết rắn, dùng kẻ trộm để bắt kẻ trộm. Nhân tiện, có một câu chuyện thú vị khác trong 1 Samuel 6:4-5, nơi sự bùng phát của loài chuột được đối phó bằng cách làm một con chuột bằng vàng, và các khối u cũng được chữa lành bằng cách làm các bản sao bằng vàng của các khối u.

Những con rắn lửa tượng trưng cho cái chết và đau khổ. Con rắn bằng đồng do đó là một lời nhắc nhở về cái chết và đau khổ đó. Bằng cách yêu cầu người Israel nhìn vào biểu tượng tiêu cực của cái chết và đau khổ với đôi mắt của đức tin tích cực và hy vọng vào Chúa, họ đang được nuôi dưỡng để nhìn thực tế tiêu cực của cái chết và đau khổ với một đức tin tích cực vào Chúa để báo trước một cuộc sống viên mãn.

Tương tự, trong Gioan 3, Chúa Giê-su sử dụng biểu tượng này trong Dân số 21 theo cách tích cực. Ngài nói, “Như Mô-sê đã giương cao con rắn trong sa mạc, Con Người cũng sẽ phải được giương cao như vậy.” (Ga 3:14) Ở đây Chúa Giê-su ám chỉ chính mình là con rắn Mô-sê trên cây cột. Một mặt, hình ảnh Chúa Giê-su đau khổ trên Thập giá gợi lên nỗi đau và cái chết. Nhưng bằng cách nhìn vào Chúa Giê-su bị đóng đinh trên Thập giá với đôi mắt của đức tin và hy vọng vào Chúa, chúng ta được dạy để nhìn thấy trong biểu tượng khủng khiếp của sự đau khổ đó sự đảm bảo đầy hy vọng rằng, nhờ ân sủng tự do của Chúa, ngay cả đau khổ và cái chết cũng có thể mang lại sự viên mãn của cuộc sống và sự sống mới.

Bằng cách sử dụng chính những biểu tượng của đau khổ và cái chết (con rắn và thập giá) như những biểu tượng để chúng ta nhìn vào với đôi mắt của đức tin và hy vọng, Chúa cứu chúng ta khỏi nọc độc và sự chích của tội lỗi, đau khổ và cái chết. Con rắn và thập giá là phương tiện để đạt được sự cứu rỗi trong Chúa.

Nhân tiện, Ê-xê-chia, con trai của A-cha, đập vỡ con rắn bằng đồng mà Mô-sê đã làm, vì cho đến những ngày đó dân Israel đã dâng lễ vật cho nó (2 Vua 18:4). Theo thời gian, phương tiện đã trở thành mục đích tự thân, tức là đối tượng thờ phượng thay vì Chúa. Do đó, chúng ta đừng quá ám ảnh với con rắn và ý nghĩa của nó; bài viết này chỉ nhằm khai sáng chúng ta về con rắn như một phương tiện để đạt được mục đích.

Trong cám dỗ của ma quỷ đối với Chúa Giê-su về việc ném mình từ đỉnh đền thờ (Mt 4:1-11), ma quỷ trích dẫn từ Thánh Vịnh 91:11,12: “Thiên Chúa sẽ truyền cho các thiên thần của Người gìn giữ bạn,” và “Họ sẽ nâng bạn trên tay, kẻo bạn vấp chân vào đá,” nhưng ma quỷ không tiếp tục với câu 13: “Bạn sẽ giẫm lên sư tử và rắn hổ mang; sư tử non và con rắn bạn sẽ chà đạp dưới chân.” Theo truyền thống, điều này được hiểu là Chúa Kitô đánh bại và chiến thắng Satan. Điều này cũng gợi nhớ đến protoevangelium, lời loan báo Tin Mừng đầu tiên (trong Sáng thế ký 3:15), đó là dòng dõi của người phụ nữ sẽ đạp nát đầu con rắn bằng gót chân của mình. Ở đây con rắn đại diện cho ma quỷ, và Chúa Giê-su chiến thắng nó.

Một ý nghĩa tiêu cực khác về rắn được Chúa Giê-su sử dụng là khi Ngài gán nhãn các kinh sư và người Pha-ri-sêu là rắn và rắn độc (Mt 12:34, 23:33). Gioan Tẩy Giả cũng gọi người Pha-ri-sêu và Sa-đốc là rắn độc (Mt 3:7).

Chúa Giê-su sai mười hai Tông đồ đi loan báo Tin mừng với lời khuyên hãy khôn ngoan như con rắn và đơn sơ như chim bồ câu (Mt 10:16). Trong trường hợp này, Chúa Giê-su đang sử dụng hình ảnh con rắn theo cách tích cực. Thế giới mà chúng ta và các Tông đồ được sai đến là nơi chúng ta đối mặt với áp lực phải thực hiện và tuân theo. Chúng ta bị cám dỗ từ bỏ các giá trị Tin Mừng. Để đối phó với điều này, chúng ta cần phải khôn ngoan như con rắn và đơn sơ như chim bồ câu.

Trong sứ mệnh lớn lao giao cho Mười Một Tông Đồ sau khi phục sinh, Chúa Giê-su nói rằng một trong những dấu hiệu sẽ đi kèm với những người tin là họ sẽ cầm rắn trong tay (Mc 16:18). Ở đây rắn đại diện cho nguy hiểm, nhưng các môn đệ của Ngài sẽ có thể đối phó với nó bằng lòng can đảm. Một ví dụ điển hình là khi Phao-lô ở trên đảo Malta; một con rắn độc cắn ông, nhưng ông không hề hấn gì (Cv 28:1-6).

Sau khi bảy mươi hai môn đệ trở về, Chúa Giê-su nói với họ rằng Ngài đã ban cho họ quyền năng để giẫm lên rắn và bọ cạp, và trên tất cả quyền lực của kẻ thù, và không có gì có thể làm hại họ (Lc 10:19).

Nhìn chung, chúng ta thấy việc sử dụng rắn, rắn độc, rắn hổ mang như một điều xấu, đôi khi thậm chí ám chỉ ma quỷ. Tuy nhiên, có những lúc những loài bò sát này được miêu tả để đại diện cho điều gì đó tích cực. Tóm lại, xuất phát từ Nguyên lý và Nền tảng Đầu tiên của Thánh I-nhã, các tạo vật được tạo ra để sử dụng nhằm đạt được mục đích của Chúa. Nếu chúng hữu ích, hãy sử dụng chúng; nếu không, đừng sử dụng chúng.

Tác giả: Fr Francis Lim, S.J. – jcapsj.org

Dịch giả: Francis Hoang, S.J.

* Lm. Francis Lim, SJ là Bề trên miền của Dòng Tên Malaysia-Singapore từ ngày 15 tháng 12 năm 2022.

XUÂN ẤT TỴ - TÌM SỰ KHÔN NGOAN


Lời Chúa dạy “Khôn ngoan” như rắn
Nhưng gắn liền hình ảnh Bồ câu
“Đơn sơ”, khiêm tốn nguyện cầu
Năm nay Ất Tỵ mở đầu “Khôn ngoan”

Khôn ngoan để sẵn sàng tỉnh thức
“Cha mẹ hiền để đức cho con”
Thủy chung hai chữ vẹn tròn
Ông bà mẫu mực, cháu con thảo hiền.
 
Đơn sơ nghĩa hồn nhiên, trong sáng
Giống trẻ thơ, xứng đáng Nước Trời.
Danh Kitô hữu giữa đời
Như hồn trong xác rạng ngời yêu thương.
 
Thời Cựu ước giữa cơn nguy kiệt
Rắn lửa bò cắn chết nhiều người
Môsê được lệnh từ trời
Ai nhìn rắn đúc khỏi đời diệt vong.
 
Từ đó rắn vào trong thần dược
Biểu tượng cho phương thuốc an toàn,
Là lời kêu gọi trần gian
Hướng nhìn Thập giá cứu toàn sinh linh.

Năm Thánh về thực tình sám hối
Và canh tân đổi mới cuộc đời
“Khôn ngoan tìm Nước Chúa Trời
Mọi điều khác Chúa đồng thời thêm cho” (x. Mt 6,33).

Lm. Phêrô Hồng Phúc

Với mục đích để Lời Chúa được loan truyền và thông tin Giáo hội được lan tỏa, Legio Mariæ sẵn lòng để các tổ chức và cá nhân sử dụng lại tin bài đã đăng trên báo giấy và báo mạng legiomariævn.com của mình.

Tuy nhiên, vì đức công bằng và sự bác ái, xin quý vị vui lòng ghi đầy đủ nguồn như sau: “Theo Đạo Binh Đức Mẹ, website: legiomariævn.com”.

Ngoài ra, nếu chia sẻ bài lên mạng xã hội (Facebook, Twitter…), đề nghị dùng đường dẫn gốc trên website của Đạo Binh Đức Mẹ.

Tin liên quan